Zaburzenia psychosomatyczne – czym jest somatyzacja?

Zdarza się, że cierpienie doświadczane przez naszą psychikę jest tak duże, że zaczyna ono do nas przemawiać za pomocą naszych narządów. Podobne stwierdzenie przypisywane jest urodzonemu na początku XX wieku amerykańskiemu psychiatrze Manfredowi Sakelowi [1]. 

Powyższe stwierdzenie to nie tylko poetyckie, ale i nad wyraz adekwatne ujęcie tego, czym są i jakie źródła mają zaburzenia psychosomatyczne. Szacuje się, że dotyczą one 4-6% populacji, choć faktyczna liczba zapadalności na nie może być bliższa nawet 15% [2].

Czym jest somatyzacja? Jakie są objawy psychosomatyczne? Tego dowiesz się z naszego artykułu.

Zaburzenia psychosomatyczne – czym są ?

Somatyzacja – rozumiana zarówno jako objaw zaburzenia, jak i zaburzenie samo w sobie – to doświadczenie fizycznych objawów cierpienia, takich jak na przykład bóle (np. głowy, serca), niestrawność czy duszności. Objawy połączone są z tym że osoba ich doznająca poświęca im nieproporcjonalnie dużo swojej uwagi [3].

Choć obraz kliniczny występujących objawów mógłby wskazywać na istnienie choroby somatycznej (tzn. niepsychiatrycznej), równocześnie brak jest medycznych przesłanek do faktycznego istnienia takiej choroby. 

Kiedy w grę wchodzą problemy psychosomatyczne, wyniki badań lekarskich, laboratoryjnych czy obrazowych danego pacjenta są zazwyczaj bez zarzutu. Pozornie, osoba, której dotyczą niepokojące objawy psychosomatyczne, jest w pełni zdrowa. 

A jednak cierpienie odczuwane przez tych, którzy doświadczają zaburzenia z somatyzacją, jest jak najbardziej prawdziwe. Tacy pacjenci dużo myślą o swoich objawach, przejmują się nimi. Są one dla nich powodem do nieustannego niepokoju i obaw [4]. Ów silny niepokój i obawy to czynnik niezbędny do tego, by móc uznać, że udziałem danej osoby są właśnie zaburzenia psychosomatyczne [3].

Częstym przypadkiem jest somatyzacja depresji, somatyzacja lęku czy też somatyzacja emocji (głównie tych trudnych) [5]. W takich wypadkach zaburzenia natury psychiatrycznej to niejako zaburzenia z somatyzacją. 

Zaburzenia psychosomatyczne – jakie mają przyczyny?

Dokładne przyczyny odpowiedzialne za zaburzenia somatyzacyjne nie są znane. Choć wskazuje się na kilka czynników zwiększających prawdopodobieństwo zapadnięcia na problemy psychosomatyczne.

Pośród nich warte wymienienia są [2] [7]:

• zaburzenia działania systemu przywspółczulnego (odpowiadającego za stan spoczynkowy organizmu),
• podatność genetyczna,
• podatność na stres,
• nieadaptacyjne mentalne schematy, nabyte w wyniku wychowania,
• wysoka wrażliwość na ból,
• dobrze rozwinięty zmysł interocepcji (czucia wewnętrznego),
• obniżona odporność organizmu,
• aleksytymia (niezdolność do rozumienia lub identyfikowania emocji oraz ich nazywania i wyrażania).

Objawy psychosomatyczne – jak je rozpoznać?

Objawy psychosomatyczne, choć odczuwalne są na poziomie fizycznym jako zupełnie realne – nie są powiązane z żadną konkretną jednostką chorobową. Występująca u pacjenta, specyficzna konstelacja objawów nie daje się zdiagnozować jako żadna znana choroba somatyczna (tzn. ciała). 

Co ważne, zaburzenia somatyzacyjne mogą współwystępować nie tylko w przypadku chorób natury psychicznej, ale również chorób ciała. 

Na przykład wykryto je u 21% pacjentów z problemami endokrynologicznymi, u 14% pacjentów w ciągu 6 miesięcy przed zawałem mięśnia sercowego czy u 33,7% pacjentów cierpiących na zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego [8]. W takich wypadkach pojawiały się dodatkowe objawy z ciała, których nie dawało się przypisać obrazowi głównej choroby.

Objawy somatyzacyjne mogą dotyczyć jednego lub wielu różnych narządów i układów. Objawiają się najczęściej w formie:

• bólu,
• problemów neurologicznych,
• zaburzeń żołądkowo-jelitowych,
• przewlekłego zmęczenia.

Występujące objawy muszą łączyć się z nadmiernym, nieproporcjonalnym poziomem stresu u doświadczającego ich pacjenta, aby móc rozważać je w kategorii psychosomatycznych.

Objawy psychosomatyczne – układ nerwowy 

Jeśli chodzi o układ nerwowy, objawy psychosomatyczne mogą obejmować [9]: 

• bóle głowy,
• migreny,
• problemy ze snem,
• obsesyjne myśli,
• myśli o samookaleczeniu,
• anhedonię,
• nerwowość,
• myśli unikające,
• chroniczne zmęczenie.

Objawy somatyczne – układ trawienny 

Somatyzacja – przykłady ze strony układu trawiennego [9]:

• ściśnięcie gardła,
• suchość w ustach,
• niestrawność,
• gazy,
• odbijanie się,
• zatwardzenia.

Objawy somatyczne – układ mięśniowy 

Psychosomatyczne objawy układu mięśniowego to na przykład [9]:

• napięcie mięśniowe,
• palpitacje,
• drżenie. 

Inne objawy somatyczne

Somatyzacja może objawiać się też jako [9]:

• trudności w oddychaniu,
• szumy uszne, 
• zmęczenie oczu,
• dyskomfort układu moczowego,
• dyskomfort odczuwany w okolicach miednicy,
• zaburzenia sfery seksualnej,
• uderzenia zimna lub gorąca.

Objawy psychosomatyczne w depresji

Jeśli towarzyszy nam depresja, objawy psychosomatyczne często mogą z nią współwystępować [7]. Tak naprawdę trudno jest wyróżnić takie, które byłyby charakterystyczne wyłącznie dla tego właśnie schorzenia.

Jeśli objawy występują, to są raczej typowe dla ogólnego obrazu zaburzeń psychosomatycznych. Oznacza to, że somatyzacja depresji może wiązać się z bólami, zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi czy problemami neurologicznymi. 

Co ciekawe, w dawnych czasach zaburzenia psychosomatyczne były opisywane jako nerwica psychosomatyczna, podobnie jak sama depresja nazywana była właśnie nerwicą. Dzisiaj oba te określenia są uznawane za przestarzałe i nie są używane w medycznej nomenklaturze. 

Somatyzacja – u kogo?

Niepokojące objawy psychosomatyczne mogą wystąpić tak naprawdę u każdego. 

Żyjąc w szybkiej rzeczywistości XXI wieku, jesteśmy nieustannie narażeni na stresory, które obciążają naszą psychikę. A z tego miejsca jest już zaledwie kilka kroków do tego, by ów stres ujawnił się także w ciele i doprowadził do silnych obaw o własne zdrowie.

Najbardziej jednak narażone są osoby, które [4] [6] [7]:

• chorują na zaburzenia nastroju (w tym depresję) i/lub zaburzenia lękowe,
• mają doświadczenie uzależnienia,
• mają w rodzinie osoby zdiagnozowane na zaburzenia psychosomatyczne,
• mają lękowy styl przywiązania,
• mają za sobą doświadczenie, które w znaczący, negatywny sposób wpłynęło na ich życie (np. utrata pracy, bycie dyskryminowanym, problemy finansowe),
• doświadczyły traumy, 
• doświadczyły napaści na tle seksualnym,
• cierpią na różnego rodzaju choroby somatyczne.

Warto wspomnieć, że objawy psychosomatyczne zdecydowanie częściej występują u kobiet, niż u mężczyzn [7]. Z jednej strony przypisuje się ten fenomen różnicom biologicznym (np. w działaniu hormonów), z drugiej – czynnikom kulturowym. 

Zaburzenia somatyzacyjne – na czym polega leczenie?

Pacjenci cierpiący na zaburzenia somatyzacyjne bywają częstymi gośćmi gabinetów lekarskich [4]. Niestety, najczęściej odbijają się od drzwi do drzwi, nie otrzymując satysfakcjonującej diagnozy ani zaleceń. I niestety, nie ma w tym nic dziwnego, jako że ich schorzenie tak naprawdę nie ma podstaw w żadnym zdefiniowanym medycznie zaburzeniu zdrowia cielesnego. 

Nie istnieje jeden, prosty lek, który tacy pacjenci mogliby zażyć. Nie ma jednej, działającej w 100% operacji czy rehabilitacji. 

Czy więc zaburzenia psychosomatyczne to wyrok na całe życie? 

Na szczęście nie! 

Objawy somatyzacyjne mają wszak konkretne źródło – trudności, które przeżywa nasza psychika. To właśnie ona, kiedy z jakiegoś powodu nie potrafi sobie z tymi trudnościami poradzić, ostatecznie przesuwa je ku ciału, które zaczyna cierpieć i niedomagać. 

Jeśli więc przypuszczamy, że naszym udziałem stały się zaburzenia z somatyzacją – wówczas najlepiej skierować kroki do gabinetu specjalisty zdrowia psychicznego. 

Osoby, których dotyczy ból psychosomatyczny oraz inne problemy psychosomatyczne, niewątpliwie doświadczają licznych trudności. Odbijanie się od drzwi do drzwi lekarskich gabinetów, z których odprawiane są “z kwitkiem”, bez diagnozy, nierzadko traktowane po macoszemu, jakby wymyślały swoje objawy – może doprowadzić do gniewu, braku nadziei czy frustracji. 

Mamy jednak dobre wieści. Zaburzenia psychosomatyczne można leczyć! Tyle że adekwatnej pomocy nie należy szukać w typowym gabinecie lekarza medycyny.

Doświadczony psycholog lub psychoterapeuta może pomóc nam poradzić sobie ze stresem, nauczyć nas nawiązywać zdrowe relacje interpersonalne oraz umożliwić nam uporanie się z trudnymi lub traumatycznymi doświadczeniami z przeszłości. Te obszary, poddane odpowiedniej opiece i leczeniu po to, by funkcjonowały w sposób, który nam służy, a nie rani –  to szansa na pożegnanie się z cierpieniem, które przynosi somatyzacja. Pomocne mogą być nawet zaledwie 12-tygodniowe programy leczenia psychologicznego. Jednym z częstych rozwiązań jest również połączenie leczenia psychologicznego z leczeniem psychofarmakologicznym, zaleconym przez lekarza psychiatrę [4]. 

W zespole Wszędzie Ważne pracują doświadczone specjalistki zdrowia psychicznego, które mogą wesprzeć Cię w trudnościach, z którymi aktualnie się mierzysz. Zapisując się na konsultacje psychologiczne, dajesz sobie szansę na powrót do zdrowia i normalnego życia. 

Problemy psychosomatyczne – o czym warto pamiętać?

Somatyzacja stresu, bóle psychosomatyczne, somatyzacja depresji… Miliony osób na całym świecie borykają się z takimi problemami każdego dnia. Pośród osób cierpiących na zaburzenia psychosomatyczne, nawet 39% mierzy się z nawracającymi myślami samobójczymi [4].

Oczywiście zdarza się, że pierwotnie zdiagnozowana somatyzacja, ostatecznie okazuje się być symptomem innej, organicznej choroby. Sytuacja taka dotyczy jednak niewielkiego odsetka pacjentów (w przypadku cytowanego przez nas badania, wykonanego w jednej z japońskich klinik, było to zaledwie 1,1% [5]). 

Znacznie częściej zdarzają się odwrotne przypadki. Osoby cierpiące na somatyzację, nie szukają odpowiedniej dla siebie pomocy u specjalistów zdrowia psychicznego, ponieważ nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że ich fizyczne objawy mogą mieć mentalne podłoże. 

Dlatego tak ważnym jest edukować i wskazywać, że istnieje coś takiego, jak objawy psychosomatyczne. Być może dzięki temu więcej osób będzie miało szansę sięgnąć po odpowiednią pomoc i znacząco poprawić jakość swojego życia.

Jeśli objawy somatyzacyjne dotyczą więc Ciebie lub kogoś z Twoich bliskich, pamiętaj, że nie jesteś w tym sam_. Możesz sięgnąć po pomoc. 

Psycholożki Wszędzie Ważne są tutaj po to, żeby wesprzeć Cię na Twojej drodze ku zdrowiu.

 

BIBLIOGRAFIA

[1] Kuleta, M., & Krzyżkowiak, W. (2015). Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy as a Method of Treatment for Patients with Somatization. Psychoterapia, 174(3), 25–37. https://doi.org/10.12740/PT/58994

[2] Farahi, S., Naziri, G., Davodi, A., & Fath, N. (2023). The Mediating Role of Cognitive Emotion Regulation Strategies in the Relationship Between Early Maladaptive Schemas, Alexithymia, and Emotional Intelligence With Somatic Symptoms in People With Somatic Symptoms Disorder. Practice in Clinical Psychology, 11(3), 187–200. https://doi.org/10.32598/jpcp.11.3.887.1

[3] American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders fifth edition (fiftheditions)

[4] Turiaco, F., Iannuzzo, F., Hadipour, A. L., Pandolfo, G., Muscatello, M. R. A., & Bruno, A. (2022). Somatic Symptom Disorder: A narrative review of literature of the last twenty years. Mediterranean Journal of Clinical Psychology, 10(3), 1–27. https://doi.org/10.13129/2282-1619/mjcp-3482

[5] Yuzo Nakamura, Takeaki Takeuchi, Kazuaki Hashimoto, & Masahiro Hashizume. (2017). Clinical features of outpatients with somatization symptoms treated at a Japanese psychosomatic medicine clinic. BioPsychoSocial Medicine, 11, 1–5. https://doi.org/10.1186/s13030-017-0104-x

[6] Somatic Symptom Disorder | Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/conditions/somatic-symptom-disorder

[7] Lv, S., Chang, T., Na, S., Lu, L., & Zhao, E. (2023). Association between Negative Life Events and Somatic Symptoms: A Mediation Model through Self-Esteem and Depression. Behavioral Sciences (2076-328X), 13(3), 243. https://doi.org/10.3390/bs13030243

[8] Sirri, L., & Fava, G. A. (2013). Diagnostic criteria for psychosomatic research and somatic symptom disorders. International Review of Psychiatry, 25(1), 19–30. https://doi.org/10.3109/09540261.2012.726923

[9] Jiang, W., Liu, Q., Sun, Y., Yuan, Y., Wu, Z., & Yuan, Y. (2023). Network analysis of psychosomatic symptoms in pharmacists during the pandemic. Psychological Assessment, 35(11), 949–958. https://doi.org/10.1037/pas0001226.supp

Obraz autorstwa vecstock na Freepik