Zdrowie psychiczne obejmuje samopoczucie emocjonalne, psychologiczne i społeczne. Ma wpływ na nasze myślenie, emocje i zachowanie. Decyduje również o tym, jak radzimy sobie ze stresem, nawiązujemy relacje z innymi i jak podejmujemy różne wybory [1]. Jak dbać o zdrowie psychiczne? Jak ocenić swój stan psychiczny? Wyjaśniamy!
Zdrowie psychiczne – co to jest?
Aby jak najlepiej zrozumieć, czym jest zdrowie psychiczne, warto spojrzeć na nie z perspektywy merytorycznej definicji i …doświadczania życia.
WHO określa zdrowie psychiczne jako pełny dobrostan psychiczny, fizyczny i społeczny człowieka [2]. To niezwykle pojemna definicja, która uznaje, że kondycja psychiczna stanowi integralny element naszego ogólnego stanu – wpływa tym samym nie tylko na aspekty emocjonalne, ale także na funkcjonowanie społeczne, produktywność oraz ogólną jakość życia.
Rozumienie (badanie) zdrowia psychicznego w ujęciu naukowym skupia się na zdobyciu wiedzy związanej z procesami regulującymi funkcjonowanie psychologiczne człowieka, jak również na poznaniu sposobów i technik wspierających poprawę jego stanu.
A jak postrzegane jest zdrowie psychiczne z naszej codziennej, „ludzkiej” perspektywy? Na co zwracamy uwagę, myśląc o nim? Każdy z nas może oczywiście pojmować je na swój sposób. Jednak wspólny mianownik stanowi kwestia tego, jak się czujemy: emocjonalnie, mentalnie.
Niezwykle istotna jest również świadomość wpływu psychicznego samopoczucia na wykonywanie codziennych obowiązków, funkcjonowanie w realiach międzyludzkich i zawodowych. Wspomniana jakość życia, radzenie sobie z wyzwaniami dnia codziennego oraz zdolność do samorealizacji stanowią pewien (ważny) wyznacznik kondycji naszego zdrowia psychicznego.
Czy zdrowiu psychicznemu poświęca się odpowiednio dużo uwagi w przestrzeni publicznej? Czy my sami faktycznie zwracamy uwagę na nasz dobrostan umysłowy?
Zdrowie psychiczne Polaków – ważny element życia, o którym się (nie) mówi
O zdrowiu psychicznym mówi się dużo, ale wciąż za mało lub w nie do końca słusznym kontekście. Bardzo często jest to temat wstydliwy, a nawet tabu. O naszym psychicznym dobrostanie (szczególnie gdy jest zaburzony) powstało wiele krzywdzących mitów i opinii.
W debacie społecznej nadal bardzo często słychać głosy szydzące z dbania i troski o kondycję mentalną. Niektóre schorzenia psychiczne wciąż są stygmatyzowane albo odbierane jako wyraz lenistwa, nudy, braku zajęć czy życiowej dyscypliny.
Z drugiej strony, pewna część społeczeństwa mocno skupia się na zagadnieniach związanych ze zdrowiem psychicznym. Potrafimy być bombardowani setkami poradników i „cudownych” paramedycznych rozwiązań, często oferowanych przez osoby nie mające ku temu ani kompetencji, ani stosownego wykształcenia czy merytorycznego przygotowania.
Temat zdrowia psychicznego bywa spychany na margines debaty politycznej w kontekście zapewnienia obywatelom odpowiedniego dostępu do pomocy terapeutycznej, czy też właściwego zagospodarowania przestrzeni zawodowej pod kolejne stanowiska terapeutyczne.
Kolejki do terapeutów przyjmujących na NFZ potrafią ciągnąć się miesiącami (a nawet latami). Co więcej, dyskusja na temat ustawy o zawodzie, to niezwykle ważny temat, a wciąż nie widać jej końca.
Co to oznacza? Spójrzmy na pewne dane, które nie napawają optymizmem. Okazuje się bowiem, że aktywnych zawodowo jest w Polsce ok. 14 tys. psychoterapeutów [3], niespełna 5 tys. psychiatrów i tylko 521 psychiatrów dziecięcych [4]! Takie wyniki wskazują, że 1 specjalista przypada na kilka tysięcy dorosłych Polaków.
Okazuje się, że jakiekolwiek zaburzenie psychiczne wystąpiło u 26,5% z 15 tys. badanych, dorosłych Polaków. Zaburzenia nerwicowe i pokrewne wystąpiły przynajmniej raz w życiu u 16,07 % badanych, zaburzenia nastroju doświadczyło przynajmniej raz w życiu 4,65% osób, a zaburzeń zachowania 11,63% [5].
Ponadto co dziesiąty mieszkaniec Polski doświadcza codziennie różnych sytuacji stresujących, a blisko jedna trzecia rodaków – doświadcza ich co najmniej kilka razy w tygodniu.
Opieka psychiatryczna w formie stacjonarnej dysponuje tylko 34 tys. łóżek w Polsce [6].
Potrzeby skorzystania z fachowej pomocy psychologicznej są duże i wciąż rosną. Z różnych danych i statystyki wynika, że ze wsparcia psychologa korzysta ponad 1,6 mln pacjentów, a potrzebuje go nawet kolejne kilka milionów osób…
Jak zadbać o swoje zdrowie psychiczne? Jak rozpoznać niepokojące symptomy?
Jak dbać o zdrowie psychiczne?
Poznanie swoich emocji, akceptacja własnej osoby oraz zapewnienie sobie odpowiedniego snu i troska o ciało, stanowią jedynie fragment wytycznych, które warto stosować w trosce o własny dobrostan psychiczny. Ważne jest również wsparcie bliskich, kontakt z terapeutą i stosowanie metod, służących wzmocnieniu zdrowia psychicznego.
Wprowadź dobre nawyki
Dbanie o siebie możemy praktykować wprowadzając do życia m.in.:
- dbanie o dobrej jakości sen,
- dbanie o zachowanie sprawności fizycznej,
- ćwiczenie uważności,
- stosowanie ćwiczeń oddechowych/ relaksacyjnych,
- dbanie o zbilansowana dietę i odpowiednie nawodnienie.
Umów się na spotkanie z terapeutą
Wizyta u terapeuty to nie tylko znalezienie wsparcia w trudnych chwilach, ale również praca nad sobą, lepsze zrozumienie siebie i rozwój osobisty.
Korzystanie z terapii może pomóc w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi, trudnościami w relacjach, stresem, lękiem i innymi problemami natury psychicznej. Dzięki rozmowie z terapeutą możemy spojrzeć na nasze problemy z innej perspektywy. Może to prowadzić do lepszego zrozumienia i odkrycia metod radzenia sobie z różnymi trudnościami
Proś o pomoc
Proszenie o pomoc i wsparcie nie jest niczym wstydliwym. Jeżeli zmagamy się z trudnościami psychicznymi, musimy pamiętać, że nie jesteśmy zdani wyłącznie na siebie. Taka świadomość jest niezwykle istotna, bo może stanowić punkt wyjścia dla szukania rozwiązań i być źródłem siły oraz mobilizacji do zmiany naszego położenia.
Warto poszukiwać wsparcia u bliskich lub w gabinecie terapeuty. Najważniejsze, by wiedzieć, że istnieją środki pomocowe, po które możemy sięgnąć.
Warto przede wszystkim uświadomić sobie, jakie czynniki mają na nie wpływ.
Co wpływa na stan psychiczny?
Liczne badania naukowe wskazują, że na nasze zdrowie psychiczne wpływ mają różnorodne czynniki biologiczne, polityczno-społeczne czy środowiskowe i rodzinne. Do najczęściej wymienianych należą:
- czynniki genetyczne, hormonalne,
- trudności w pracy,
- sytuacja finansowa,
- sytuacja polityczna i gospodarcza,
- sytuacja rodzinna i relacyjna,
- problemy ze zdrowiem fizycznym,
- używki (np. alkohol, substancje odurzające),
- traumy, przemoc, nadużycia.
Czynniki biologiczne obejmują wspomniane wcześniej genetyczne i hormonalne uwarunkowania, funkcje neurochemiczne organizmu (np. zdolność koncentracji) oraz strukturalne uwarunkowania mózgu (jego budowa). Czynniki takie jak: warunki życia, stres czy interakcje społeczne również odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu się naszego zdrowia psychicznego.
Kondycja psychiczna – pozytywne sygnały
Istnieje pewien uogólniony zbiór cech i zachowań, które wskazują, że jesteśmy w dobrym lub poprawnym stanie psychicznym.
Badania sugerują, że oznaki dobrej kondycji psychicznej obejmują m.in.[7]:
- umiejętność radzenia sobie ze stresem,
- zdolność do nawiązywania i utrzymywania ważnych relacji z bliskimi,
- odczuwanie sensu życia,
- dbanie o zdrowie fizyczne,
- bycie produktywnym w pracy/szkole,
- umiejętność radzenia sobie z emocjami.
Osoba w dobrej kondycji psychicznej czuje się na ogół dobrze i ma na ogół pozytywne podejście do życia. Jest też w stanie zadbać o siebie – o własna higienę, odpowiednie odżywianie, jakościowy sen.
Zła kondycja psychiczna – jak ją rozpoznać?
Powinniśmy zwrócić uwagę na następujące oznaki i symptomy zaburzeń psychicznych [8]:
- trudności w regulowaniu emocji,
- problemy z wykonywaniem codziennych czynności,
- izolacja od bliskich i wydarzeń,
- nadmierne uczucia smutku, strachu lub niepokoju,
- halucynacje lub urojenia,
- intensywne lub częste używanie substancji lub alkoholu,
- zmiany w apetycie,
- zmiany w popędzie płciowym,
- zmiany w poziomie energii lub nawykach snu,
- trudności ze wstawaniem rano,
- problemy z nauką lub skupieniem uwagi,
- myśli samobójcze.
Jeśli odczuwasz jakiekolwiek niepokojące objawy, związane ze swoim stanem psychicznym – nie zwlekaj. Sięgnij po wsparcie i fachową pomoc.
Numery telefonów:
800 70 22 22 – Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego
116 111 – Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
116 123 – Kryzysowy telefon zaufania dla dorosłych
22 635 09 54 – Telefon zaufania dla osób starszych
Podsumowanie
Troska o zdrowie psychiczne, oparta na badaniach naukowych, stanowi nieustannie rozwijające się pole studiów i praktyk. Zrozumienie złożonego wpływu czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych oraz wdrożenie różnorodnych strategii stają się kluczowym elementem poprawy naszego zdrowia psychicznego.
Ważna jest również realizacja efektywnych działań promujących zdrowie psychiczne i edukowanie społeczeństwa w jego zakresie.
Wszędzie Ważne korzysta z EBM (Evidence Based Medicine) – medycyny opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Bibliografia:
[1] World. (2022, June 17). Mental health. Retrieved November 1, 2023, from Who.int website: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response
[2] Mental Health. (2018). Retrieved November 1, 2023, from Paho.org website: https://www.paho.org/en/topics/mental-health
[3] Stanowisko organizacji reprezentujących psychoterapeutów w sprawie specjalizacji w dziedzinie psychoterapii – Sekcja Naukowa Psychoterapii. (2022, December 14). Retrieved November 1, 2023, from Sekcja Naukowa Psychoterapii website: https://sekcjanaukowapsychoterapii.org/stanowisko-organizacji-1416/
[4] NIL – Informacje statystyczne. (2023). Retrieved November 1, 2023, from Nil.org.pl website: https://nil.org.pl/rejestry/centralny-rejestr-lekarzy/informacje-statystyczne
[6] GUS. (2021). Zdrowie i ochrona zdrowia w 2020 roku. Retrieved November 1, 2023, from stat.gov.pl website: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-ochrona-zdrowia-w-2020-roku,1,11.html
[5] Wciórka, J., Leciak, J., Rawska-Kabacińska, A., Suchecka, E., Świtaj, P., Stefanowski, B., & Stokwiszewski, J. (n.d.). EZOP II: rozpowszechnienie zaburzeń (kiedykolwiek w życiu, ostatnie 12 miesięcy, ostatni miesiąc). Retrieved from https://ezop.edu.pl/wp-content/uploads/2021/12/EZOPII_Rozpowszechnienie.pdf
[7] Paolo Fusar‐Poli, Salazar, G., Andrea De Micheli, Nieman, D. H., Correll, C. U., Lars Vedel Kessing, Thérèse van Amelsvoort. (2020). What is good mental health? A scoping review. European Neuropsychopharmacology, 31, 33–46. https://doi.org/10.1016/j.euroneuro.2019.12.105
[8] Know the Warning Signs | NAMI: National Alliance on Mental Illness. (2023). Retrieved November 1, 2023, from Nami.org website: https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Warning-Signs-and-Symptoms
Imagem de vecstock no Freepik