„Szalona, dezorientująca, samotna, straszna, smutna” [1]. Właśnie taka bywa rzeczywistość dorastania w rodzinie z problemem alkoholowym. Raczej nie ma w niej miejsca na miłość, bliskość czy zrozumienie – wartości, których przecież chciałoby się doznać w bezpiecznych objęciach bliskich nam osób.
Dorosłe dzieci alkoholików, to osoby, które wychowywały się w domach z problemem alkoholowym i przez to wykształciły w sobie pewien rodzaj rany, która stała się źródłem cierpienia. Cierpienia, które niesione jest na barkach również po wyrwaniu się z destrukcyjnego systemu alkoholowej rodziny.
Co to znaczy DDA? Jakie daje objawy? Czy osoby DDA mają jakieś szczególne cechy? I czy są specjalnie terapie dla DDA? Na te pytania odpowiadamy w niniejszym artykule.
DDA – co to jest?
Według raportu Ministerstwa Zdrowia w 2021 roku zarejestrowano 114 950 nowych przypadków choroby alkoholowej w Polsce [2]. Równocześnie szacuje się, że nadużywanie alkoholu może dotyczyć nawet 12,8% Polaków w wieku powyżej 15 lat [3].
DDA – Dorosłe Dzieci Alkoholików, to określenie stosowane wobec osób pochodzących z rodzin dysfunkcyjnych, w których to alkohol był najbardziej istotnym problemem [4].
„Rodzina dysfunkcyjna” to rodzina funkcjonująca w sposób, który nie jest w stanie zapewnić jej członkom optymalnych i bezpiecznych warunków do życia i rozwoju.
W kontekście dysfunkcji systemu rodzinnego często mówi się o przemocy, czy znęcaniu się. Ale dysfunkcjonalne są też rodziny, w których przemoc nie występuje – występują za to chłód czy niedostępność emocjonalna, gdzie rodziców po prostu nie ma, to znaczy nie zapewniają dziecku bliskości – fizycznej i/lub emocjonalnej.
Warto zaznaczyć, że w literaturze naukowej syndrom DDA nie ma spójnych kryteriów diagnostycznych, które umożliwiłyby umieszczenie go w klasyfikacjach chorób i zaburzeń. Nie istnieje coś takiego jak „choroba DDA” [4].
Nazwa DDA jest więc pewnym przybliżeniem, kategorią, która pozwala badaczom przyjrzeć się temu, co może łączyć osoby dorastające w rodzinach z problemem alkoholowym, natomiast specjalistom zdrowia psychicznego zastosować celowane interwencje. Z kolei pacjentom DDA pozwala nieco lepiej zrozumieć, co ich spotyka i poczuć, że nie są w swoich doświadczeniach osamotnieni.
DDA – charakterystyka dorastania w rodzinie z problemami alkoholowymi
Jednym z ważnych zadań rodziny jest kształtowanie tożsamości poszczególnych jej członków – zarówno tej indywidualnej, jak i grupowej.
Każda osoba w rodzinie z jest częścią grupy swoich krewnych. Grupa ta ma pewne cechy, wyznaje pewne wartości, nawiązuje ze sobą relacje w konkretny sposób. Równocześnie to, jakie wartości wyznaje dana rodzina, jaka jest – wpływa na to, kim będzie każdy jej członek jako indywidualna osoba.
I tak na przykład jeśli mamy rodzinę, której wartością jest patriotyzm i wiara w Boga oraz bezwzględny szacunek do zdania osób starszych, każdy jej członek może uznać, że indywidualnie również owe wartości wyznaje – albo może się wobec nich na przykład zbuntować i zostać kosmopolitycznym ateistą, który nie uznaje żadnych autorytetów. Albo pójść drogą środka, trochę z tej rodziny wziąć, a trochę odrzucić.
W przypadku rodzin z problemem alkoholowym cały system rodzinny organizuje się wokół zachowań i żądań osoby pijącej. W pewnym więc sensie nadrzędną wartością staje się więc alkohol, czy też choroba alkoholowa, wszystkie jej żądania i idące za nimi zagrożenia.
Centralnym motywem stają się sekrety rodzinne [5]. Prywatność chroniona jest za wszelką cenę. Rodziny alkoholowe nierzadko odcinają się od swoich dalszych krewnych. Raczej nie miewają przyjaciół – a przynajmniej nie tych trzeźwych. Rodzice nie umożliwiają nawiązywania bliższych relacji swoim dzieciom; dorosłe dzieci alkoholików raczej nie mogły na przykład zapraszać do domu znajomych ze szkoły.
Swoista samotność to cena, którą płaci się za próbę ukrycia skali problemu, który prowadzi do mniej lub bardziej powolnej erozji nie tylko całego systemu rodzinnego, ale również osobowości, poczucia wartości czy, szerzej mówiąc, zdrowia psychicznego poszczególnych jej członków. To w takich systemach kształtuje się „zespół” DDA.
Ten, kto cierpi na chorobę alkoholową gra w rodzinie pierwsze skrzypce, a ich tony bywają wyjątkowo bolesne. Dokoła chorego, metaforycznie mówiąc, „na paluszkach” krążą zarówno osoba partnerska, jak i dzieci.
Kształtowanie się tożsamości u dzieci rodziców alkoholików
Dzieci rodziców alkoholików są regularnie narażone na sprzeczne komunikaty płynące od rodziców.
Często bywa tak, że pijący rodzic – żeby odwrócić uwagę od swojego własnego problemu – strofuje swoich potomków, oczekując na przykład idealnych wyników w nauce lub utrzymywania nienagannej czystości nie tylko w pokoju, ale i całym mieszkaniu.
Równocześnie, w momentach trzeźwości, rodzic taki może odczuwać silne poczucie winy za swoje czyny czy nadużycia, a co za tym idzie – może wówczas próbować rekompensować swoje krzywdzące zachowanie poprzez wyrażenie skruchy, ogromnej miłości i troski, kupowanie prezentów, organizowanie wycieczek czy wyjść do kina.
To właśnie w takich warunkach kształtuje się tożsamość dzieci dorosłych alkoholików. Może to być bardzo niełatwy, dezorientujący proces. Osoby DDA często wkraczają we własną dorosłość z mglistym obrazem samych siebie, swoich potrzeb czy zainteresowań [1]. Oraz, siłą rzeczy, obniżonym zaufaniem do innych.
DDA – role dzieci w rodzinie z problemami alkoholowymi
Żeby przetrwać w warunkach tak niesprzyjających zdrowemu rozwojowi, a równocześnie aby wpasować się w dysfunkcyjny system rodzinny i jego potrzeby, dorosłe dzieci alkoholików często przybierają konkretne role.
Każda z nich ma ostatecznie jeden cel: ukryć chorobę alkoholową rodzica, a ponadto utrzymać jedność rodziny. W momencie, gdy pijący ojciec czy matka zawodzą, dziecko odgrzewa czy nawet gotuje obiad młodszemu rodzeństwu. Łagodzi rozgorzałe konflikty. Odbiera pocztę czy usprawiedliwia spóźnioną zapłatę za mieszkanie. To bardzo obciążające zadania, zadania przeznaczone dla osób dorosłych, których wykonywanie przez dzieci dorosłych alkoholików ostatecznie mogą prowadzić do tak zwanej parentyfikacji – to znaczy odwrócenia ról w rodzinie, gdzie tak naprawdę to dziecko zaczyna sprawować taką czy inną opiekę nad swoimi rodzicami.
Jakie konkretnie role biorą na siebie dzieci DDA? [1]
- dziecko-kozioł ofiarny (dziecko zbuntowane) – dziecko takie żyje w przekonaniu, że jest kimś gorszym. Jest za wszystko obwiniane i poniżane przez rodziców. W reakcji może sięgać po używki, wagarować, wchodzić w konflikty z prawem… Gniew i bunt stają się u niego sposobem na wyrażenie wewnętrznego bólu i strachu. Dziecko zbuntowane często ma problemy z funkcjonowaniem w sytuacjach społecznych, co może sprawić, że w efekcie staje się wyrzutkiem;
- dziecko-bohater (dziecko odpowiedzialne) – w tę rolę najczęściej wchodzi najstarsze dziecko w rodzinie. Jest „zbyt dojrzałe, jak na swój wiek”. Osiąga sukcesy w nauce czy sporcie, obiera role liderskie. Często dziecko-bohatera cechują nadmiernie rozwinięte ambicje, przesadzone poczucie odpowiedzialności, perfekcjonizm. Za pozorną fasadą siły często kryje się u takiego dziecka poczucie nieadekwatności i niska samoocena. Zdarza się, że dziecko takie zaczyna być odpowiedzialne za wszystkich członków rodziny, zajmuje się rodzeństwem i opiekuje się całym domem, przyjmując wówczas równocześnie rolę głównego pomocnika. W dorosłości, takie osoby mogą zapominać się w pracy, dążyć do sukcesów za wszelką cenę, a nawet popaść w pracoholizm;
- dziecko-maskotka (dziecko-błazen) – w tę rolę wchodzi najczęściej najmłodsze dziecko. Stają się ono ozdobą rodziny, jego zachowanie (robienie żartów, „psikusów”, „wygłupianie się”), umożliwia rozładowanie napięcia i odwrócenie uwagi od problemów. Takie dziecko często nazywane jest również “błaznem” rodzinnym. Pod wesołą fasadą skrywa najczęściej lęk, smutek, samotność, trudności w opanowywaniu stresu. W dorosłości takie osoby mogą stać się duszami towarzystwa, rozmawiającymi wszystkich do łez, choć najczęściej trudno nawiązać z nimi głębsze relacje, bo maska żartownisia tak mocno do nich przylgnęła;
- zagubione dziecko (dziecko dostosowujące się do okoliczności) – dziecko opanowało regułę “3 razy nie” – nie mówi, nie ufa i nie czuje. Odcina się od rzeczywistości i izoluje się od innych. Niewidzialne dziecko „żyje we własnym świecie”. Niewyróżniające się i równocześnie nie potrafiące znaleźć sobie miejsca ani w rodzinie, ani w szkole. Raczej nie sprawia problemów wychowawczych, choć może mieć tendencję do sięgania po substancje psychoaktywne. Dziecku takiemu często towarzyszy silne poczucie osamotnienia. Osoby takie odcinają się do emocji i może być im trudno odzyskać do nich dostęp;
Jakie są objawy DDA?
W związku z tym, że syndrom DDA nie jest oficjalną jednostką chorobową, a osoby dorastające jako dzieci dorosłych alkoholików nie są jednorodną grupą – nie ma jednego konkretnego, uznanego spisu, który mówiłby: tak, oto objawy DDA, które pozwoliłyby wpisać w kartę pacjenta diagnozę: choroba DDA.
Równocześnie, są pewne wskaźniki, które pokrywają się u osób, które zgłaszają doświadczenie dorastania w domu z rodzicami z chorobą alkoholową.
Możliwe objawy DDA (psychiczne) to [1]:
-
- trudności w nawiązywaniu zdrowych relacji,
- obniżone poczucie własnej wartości,
- silnie i często odczuwany gniew, lęk i niepokój,
- trudności w kontrolowaniu emocji,
- dezorientacja, trudności w rozpoznaniu intencji innych osób,
- trudności w angażowaniu się w bliskie relacje,
- trudności w radzeniu sobie z konfliktami,
- podatność na uzależnienia,
- skłonność do depresji,
- pustka emocjonalna DDA (brak poczucia sensu, silne wypalenie)
- izolowanie się od innych.
Objawy te, szczególnie, jeśli występują licznie lub długotrwale, bez względu na to, czy dorastaliśmy w rodzinie alkoholowej czy też nie, wskazują na to, że warto udać się po pomoc psychologiczną. Zadaniem wykwalifikowanych specjalistów zdrowia psychicznego jest wsparcie osób, które doświadczają tego typu trudności.
Oczywiście może pojawić się w temacie objawów DDA pytanie, czy istnieje coś takiego, dla DDA jak objawy fizyczne.
Oczywiście, psychiczne cierpienie, które bywa codziennością w przypadku dorosłych dzieci alkoholików, może dawać objawy na poziomie ciała. Mamy wówczas do czynienia z zaburzeniami psychosomatycznymi. Jednak sam w sobie, syndrom DDA nie daje fizycznych objawów.
DDA – cechy osobowości
Czy DDA mają jakieś konkretne cechy osobowości?
Biorąc pod uwagę różnorodne role, które biorą na siebie dzieci DDA, a także różną specyfikę rodzin, w których dorosłe dzieci alkoholików dorastają oraz różnice pomiędzy osobowościami czy temperamentami poszczególnych osób, nie sposób wskazać cech, które pokrywałyby się u wszystkich osób z takim doświadczeniem.
Dzieci alkoholików mogą mieć jednak pewne wspólne cechy [1]:
- nadmierne poczucie odpowiedzialności za innych,
- niskie poczucie własnej wartości,
- obniżona samoocena,
- zewnętrzne centrum kontroli (przekonanie o braku wpływu na swoje życie),
- perfekcjonizm,
- nieufność wobec innych,
- silnie odczuwane poczucie winy,
- silnie odczuwany wstyd.
W momencie, gdy zauważamy u siebie owe cechy i/lub ich niekorzystny wpływ na naszą codzienność, warto pamiętać, że można podjąć nad nimi pracę, której celem będzie polepszenie jakości naszego życia.
Pomocy w tym temacie udzielić może psycholog lub terapeuta pracujący z DDA. Warto też skorzystać z pomocy grup terapeutycznych skupionych wokół tego problemu.
Terapia DDA – po jaką pomoc mogą sięgnąć dorosłe dzieci alkoholików?
Jak wygląda leczenie DDA?
Terapia dla DDA, zwana również terapią dla dorosłych dzieci osób uzależnionych od alkoholu, jest podejściem terapeutycznym, które pomaga osobom z doświadczeniem dorastania w rodzinie alkoholowej zrozumieć i lepiej radzić sobie z wpływem uzależnienia od alkoholu rodzica na ich życie.
Badania wskazują na to, że terapie skoncentrowane na dorosłe dzieci alkoholików są skutecznie [5] [6].
Oto obszary, nad którymi pracuje się w terapii DDA:
- Wsparcie emocjonalne. Terapia pomaga uczestnikom zidentyfikować i zrozumieć emocje związane z doświadczeniem alkoholizmu w rodzinie. Pracuje się nad zrozumieniem i akceptacją tych uczuć.
- Rozwijanie zdolności radzenia sobie. W ramach terapii rozwija się zdolności radzenia sobie ze stresem, lękiem, trudnymi emocjami czy innymi wyzwaniami wynikającymi z dorastania w rodzinie z uzależnieniem od alkoholu.
- Budowanie zdrowych relacji. Terapia może koncentrować się na budowaniu zdrowych relacji międzyludzkich, zwłaszcza w kontekście przyjacielskim, rodzinnym i romantycznym.
- Praca nad tożsamością. Dorosłe dzieci alkoholików, mogą borykać się z niejasnym obrazem siebie. Terapia może pomóc w zdefiniowaniu własnej tożsamości i zrozumieniu, jak wpływały na nią doświadczenia z dzieciństwa.
- Edukacja i zrozumienie uzależnienia. Terapeuci mogą wesprzeć zrozumienie natury uzależnienia. Edukacja na temat uzależnienia może pomóc w przełamywaniu mitów i fałszywych przekonań dotyczących tego zagadnienia – a ponadto może pomóc poradzić sobie z własnymi tendencjami do nadużywania substancji, jeśli takie występują.
- Grupy wsparcia. Terapia grupowa z innymi osobami, które miały podobne doświadczenia, może być bardzo skutecznym narzędziem. Pozwala ona na dzielenie się historiami, wspieranie się nawzajem i budowanie poczucia wspólnoty.
Jak w przypadku każdej interwencji psychologicznej, leczenie DDA i jego sukces może zależeć od wielu czynników, w tym od nurtu terapeutycznego, w którym pracuje dany ośrodek czy terapeuta po czynniki indywidualne związane z osobą, która zgłasza się po pomoc.
Dlatego istotnym jest, by wybrać specjalistę zdrowia psychicznego, przy którym będziemy czuć się rozumiani oraz bezpieczni na tyle, by pracować z otwartością – a w jej wyniku zbudować w sobie gotowość oraz narzędzia do wprowadzenia korzystnej zmiany w naszym życiu.
Przykładowe źródła:
BIBLIOGRAFIA
[1] Robinson, B. E., Rhoden, J. L. (2017). Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
[2] Uzależnienie od alkoholu – Mapy potrzeb zdrowotnych – Ministerstwo Zdrowia. (b.d.). Pobrano 14 styczeń 2024, z https://basiw.mz.gov.pl/analizy /problemy-zdrowotne/uzaleznienie-od-alkoholu/
[3] World Health Organization. (2018). Global status report on alcohol and health 2018. World Health Organization. https://iris.who.int/handle/10665/274603
[4] Pasternak, A., Schier, K. (2014). Życie bez dzieciństwa—Parentyfikacja u kobiet z syndromem DDA = Life without childhood—Parentification of women with ACoA syndrome. Psychiatria Polska, 48(3), 553–562.
[5] Woititz, J. G., Ackerman R. (1988) Adult Children of Alcoholics: Treatment Strategies and Resources” Journal of Substance Abuse Treatment
[6] DiVento, J., & Saxena, G. (2017). Successfully Implementing a Group for Adult Children of Alcoholics and Adult Children of Parents With Mental Illness on a College Campus. Journal of College Counseling, 20(2), 168–180. https://doi.org/10.1002/jocc.12068
Obraz autorstwa senivpetro na Freepik
Obraz autorstwa Freepik
Obraz autorstwa pvproductions na Freepik