W dzisiejszym świecie nastawionym na wygląd, dietę i perfekcyjną sylwetkę, zaburzenia odżywiania mogą być powszechniejsze niż to się wydaje. Nawet osoby, które na pierwszy rzut oka nie mają problemu z odżywianiem, mogą tak naprawdę od dłuższego czasu zmagać się z tymi zaburzeniami. Jakie są objawy zaburzeń odżywiania, jak szukać pomocy, a także w jaki sposób wesprzeć osoby, które się z nimi mierzą?
Zaburzenia odżywiania – czym są?
Zaburzenia odżywiania są zespołem różnych jednostek zaburzeń, które dotyczą jedzenia, a także związanym z nim zachowaniem. Zaliczają się do nich między innymi: anoreksja, bulimia, zaburzenie przeżuwania, zaburzenie z napadami objadania się, zaburzenie z ograniczaniem/unikaniem przyjmowania pokarmów oraz pica.
Mierzenie się z zaburzeniami odżywiania łączy się z ogólnym pogorszeniem zdrowia fizycznego i psychicznego, a także funkcjonowania społecznego. Często osoby cierpiące na te zaburzenia przeżywają w życiu dużo stresu, z którym nie potrafią sobie poradzić. Na rozwój zaburzeń ma wpływ bardzo wiele czynników, takich jak, kultura i społeczeństwo, które wyznaczają konkretny kanon piękna, rozpowszechnienie diet, niska samoocena, a także relacje rodzinne. Poszczególne zaburzenia różnią się między sobą pod względem przebiegu oraz leczenia.
Przyczyny rozwoju zaburzeń odżywiania
Bardzo wiele czynników ma wpływ na rozwój zaburzeń odżywiania. Zazwyczaj nie ma tylko jednej przyczyny ich wystąpienia, a ponadto mogą one na siebie nawzajem oddziaływać.
Przy zaburzeniach odżywiania wyróżnia się kilka głównych komponentów:
- Osobowościowe: osoby zalęknione, bardzo wrażliwe, obawiające się oceny innych i odrzucenia, mogą bardziej skupiać się na wyglądzie i nie akceptować swojego ciała. Często są to także osoby, które mają trudności z regulowaniem swoich emocji.
- Genetyczne: na wystąpienie zaburzeń odżywiania mogą mieć także wpływ geny oraz fizjologia. Jeśli ktoś w rodzinie zmagał się kiedyś z tymi zaburzeniami, prawdopodobieństwo ich wystąpienia u kolejnego pokolenia wzrasta. Mogą się do tego przyczynić także problemy trawienne wymagające interwencji medycznej.
- Środowiskowe: współczesne społeczeństwo kładzie bardzo duży nacisk na wygląd, dążenie do ideału, co szczególnie widać w mediach społecznościowych. Codzienne obserwowanie na instagramie pięknych modelek i influencerów, którzy nagminnie używają filtrów upiększających i wyszczuplających, rodzi w naszej głowie nierzeczywisty obraz tego, jak powinniśmy wyglądać. W konsekwencji spada nasze poczucie własnej wartości, może pojawić się lęk i smutek oraz motywacja do tego, by stać się “ideałem” jak ze zdjęć. Co więcej, presja na idealną sylwetkę może być przekazywana w rodzinie.
- Trauma i współwystępowanie zaburzeń: osoby, które doświadczyły w przeszłości traumy (np. wykorzystania seksualnego, przemocy fizycznej w rodzinie) lub zmagały się z innymi zaburzeniami psychicznymi (np. depresja, lęk społeczny, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne) są bardziej podatne na wystąpienie zaburzeń odżywiania. Co więcej, problemy z odżywianiem dotykają częściej osób w spektrum autyzmu i z ADHD.
Przeczytaj też: Trauma – czym jest i na czym polega jej leczenie.
Zaburzenia odżywiania – objawy
Objawy zaburzeń odżywiania różnią się między sobą w zależności od konkretnej podjednostki. Częstym, współwystępującym objawem jest nadmierne skupienie na wyglądzie własnego ciała i strach przed przytyciem.
U osób chorujących na anoreksję masa ciała może drastycznie spaść nawet w bardzo krótkim czasie. Dzieje się tak przez celowe ograniczanie jedzenia przy jednoczesnym nadmiernym wysiłku fizycznym. Osoby zmagające się z jadłowstrętem psychicznym na pewnym etapie choroby nie potrafią obiektywnie ocenić już swojego wyglądu – są przekonane, że ich ciało jest znacznie większe, niż w rzeczywistości, co powoduje dalsze chudnięcie.
Z kolei zaburzenie z napadami objadania się jest związane z nagłymi epizodami spożywania dużej ilości jedzenia w krótkim czasie. Podczas takiego epizodu osoba czuje, że nie może przestać jeść, jednocześnie może czuć ogromny wstyd, dlatego je w osamotnieniu.
Osoby borykające się z bulimią, również doświadczają epizodów kompulsywnego objadania się. Jednak strach przed przytyciem jest tak silny, że często wymiotują zaraz po posiłku, niekiedy stosując środki przeczyszczające.
Kto jest narażony na rozwój zaburzeń odżywiania?
Zaburzenia odżywiania najczęściej dotykają młodych kobiet oraz nastolatek. Kulturowo to właśnie te grupy osób w społeczeństwie są narażone na największą presję dotyczącą wyglądu. Co więcej, w okresie dorastania ciało dziewczyn znacząco się zmienia, w tym następuje wzrost tkanki tłuszczowej. Często dla młodych dziewczyn jest to bardzo trudne do zaakceptowania i boją się dalszego przybierania na wadze. Warto zaznaczyć, że wzrost tkanki tłuszczowej jest kluczowy w przemianach i produkcji hormonów płciowych u dziewcząt.
Grupą ryzyka są również osoby, które cierpią już na inne zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia lękowe czy zaburzenie obsesyjno-kompulsywne. Ponadto, osoby w spektrum autyzmu lub z ADHD również częściej mierzą się z zaburzeniami odżywiania. Wiąże się to z większymi trudnościami dotyczącymi kontroli emocji. Przykładowo, nadmierne jedzenie może chwilowo przynosić poczucie ulgi w sytaucjach stresu, lęku i przebodźcowania.
Również osoby LGBT+ są bardziej narażone na wystąpienie tych zaburzeń. Niestety przez dyskryminację w społeczeństwie osoby nieheteronormatywne doświadczają stresu mniejszościowego. Stres ten skutkuje większą skłonnością do występowania zaburzeń psychicznych. Co więcej, osoby LGBT+ doświadczają też częściej niezadowolenia ze swojego ciała i niskiej samooceny, co bezpośrednio łączy się z zaburzeniami odżywiania.
Przeczytaj: ASD – czym jest spektrum autyzmu i jak je leczyć.
Rodzaje zaburzeń odżywiania
W najnowszej wersji kryteriów diagnostycznych ICD11 Światowej Organizacji Zdrowia WHO wyróżnia się kilka jednostek zaburzeń odżywiania:
- Jadłowstręt psychiczny (Anorexia Nervosa)
- Żarłoczność psychiczna (Bulimia Nervosa)
- Zaburzenie z napadami objadania się (Binge eating disorder)
- Zaburzenie z ograniczaniem/unikaniem przyjmowania pokarmów (Avoidant-restrictive food intake disorder)
- Pica
- Zaburzenie z ruminacją – regurgitacją (Rumination-regurgitation disorder)
- Inne specyficzne zaburzenia jedzenia i odżywiania (Other specified feeding or eating disorders)
- Zaburzenia jedzenia i odżywiania, nieokreślone (Feeding or eating disorders, unspecified)
Współcześnie do zaburzeń odżywiania nie zalicza się otyłości. Podkreśla się jednak możliwe powiązanie między otyłością a zaburzeniami psychicznymi (np. zaburzenie depresyjne, dwubiegunowe, zaburzenie z napadami objadania się), które w swojej naturze wiążą się z wysokim poziomem stresu, a to pośrednio może wpływać na wagę.
Zaburzenia odżywiania – rozpoznanie i diagnostyka
Aby stwierdzić, czy dana osoba cierpi na zaburzenia odżywiania, konieczne jest zbadanie, czy spełnia określone kryteria diagnostyczne. Te kryteria są opisane w dwóch głównych systemach klasyfikacji: DSM, który dotyczy zaburzeń psychicznych, oraz ICD, obejmujące różne choroby i problemy zdrowotne. Każdy rodzaj zaburzenia ma różne objawy, które powinny być oceniane przez specjalistę, takiego jak lekarz psychiatra czy psycholog. Zazwyczaj do postawienia diagnozy niezbędny jest szczegółowy wywiad. Specjalista może zapytać o odczuwane objawy, styl życia, historię leczenia, czy relacje rodzinne. Psychiatra może również zważyć pacjenta w swoim gabinecie. Proces ten może budzić obawy wśród niektórych pacjentów, jednak często jest on niezbędny do postawienia diagnozy. Czasami psychiatra może także skierować pacjenta do innych lekarzy lub do dietetyka. Proces diagnozy jest złożonym procesem, jednak nie trzeba się go bać. Lekarze, jak i psychologowie są osobami, które chcą jak najlepiej pomóc swoim pacjentom w zdrowieniu.
Rokowania i leczenie zaburzeń odżywiania
Każdy przypadek zaburzenia jest inny, a powodzenie leczenie zależy od wielu czynników. Przede wszystkim warto skorzystać z kompleksowej pomocy specjalistów. Często, by wyleczyć dane zaburzenie niezbędna jest pomoc zarówno lekarza psychiatry, psychoterapeuty, a także psychodietetyka. Co więcej, prawdopodobieństwo wyleczenia zaburzeń odżywiania wzrasta, gdy dana osoba nie zmaga się z innymi zaburzeniami psychicznymi oraz jeśli posiada wsparcie bliskich.
Leczenie różni się w zależności od tego w jakim stanie znajduje się dana osoba. W sytuacji zagrożenia życia pacjenci kierowani są do szpitala na oddział psychiatryczny. W Polsce funkcjonują również prywatne ośrodki leczenia zaburzeń odżywiania, które przyjmują pacjentów na turnusy. W takim ośrodku często znajduje się psychoterapeuta, psycholog, psychiatra, pediatra, seksuolog i dietetyk. Przykładowo podczas takiego pobytu mogą odbywać się dla wszystkich uczestników sesje terapeutyczne z psychologiem, warsztaty z gotowania z dietetykiem, dobierane jest także indywidualne leczenie przez psychiatrę. Ważny czynnik w takim ośrodku stanowi również wzajemne wsparcie innych pacjentów, którzy mierzą się z tymi samymi problemami. Po zakończeniu takiego turnusu można wrócić do domu, jednak nadal jest się pod opieką specjalistów do czasu całkowitego wyleczenia lub znacznej poprawy.
Nie wszystkie osoby zmagające się z zaburzeniami odżywiania muszą być skierowane do szpitala czy kliniki. Czasami w procesie zdrowienia wystarczą tylko regularne spotkania z psychoterapeutą lub psychodietetykiem. Na terapii mogą być omawiane tematy obrazu swojego ciała, strachu przed przytyciem, czy regulacji swoich emocji. Psychodietetyk zadba dodatkowo o odpowiednio zbilansowaną dietę oraz o wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych.
Według amerykańskich statystyk około 60% osób chorujących na anoreksję lub bulimię całkowicie zdrowieje. U części pacjentów obserwuje się poprawę, a niektórzy zmagają się z zaburzeniem przez całe życie. Badania pokazują, że proces zdrowienia może być niekiedy bardzo długi. Wychodzenie z zaburzeń odżywiania może trwać kilka lat lub nawet kilkadziesiąt.
Przeczytaj też: Psychoterapia indywidualna czy grupowa – jaką terapię wybrać.
Zaburzenia odżywiania – konsekwencje
Zaburzenia odżywiania niosą za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Nie należy ich bagatelizować. Do najczęstszych objawów należą między innymi: objadanie się, restrykcyjne ograniczanie jedzenia, prowokowanie wymiotów oraz nadmierna aktywność fizyczna. Tego rodzaju zachowania mogą prowadzić do wielu poważnych komplikacji zdrowotnych.
Prowokowanie wymiotów może skutkować podrażnieniem błony śluzowej przewodu pokarmowego, poważnymi uszkodzeniami szkliwa zębów, zaburzeniami rytmu serca oraz niebezpiecznym zakwaszeniem organizmu.
Długotrwałe głodzenie się prowadzi natomiast do zaburzeń hormonalnych, zaniku miesiączki, utraty masy mięśniowej i kostnej, a w konsekwencji do osteoporozy. Osoby chorujące na anoreksję często doświadczają też chronicznego zmęczenia, poważnych niedoborów witamin i minerałów, problemów trawiennych, takich jak zaparcia i bóle brzucha, a także nadwrażliwości na zimno. Konsekwencje te mogą prowadzić nawet do śmierci.
Jak pomóc osobie z zaburzeniami odżywiania?
Jeśli podejrzewa się u bliskiej osoby zaburzenia odżywiania, warto z nią o tym porozmawiać. Przyznanie przed innymi, że ma się problem jedzeniem, czy z akceptacją swojego ciała może być bardzo trudne i stresujące. Ważne, by okazać tej osobie wsparcie, zrozumienie oraz zapewnić, że nie będzie się oceniać jej wyborów. Nie należy jednak bagatelizować alarmujących zachowań i objawów, które mogą wskazywać na zaburzenie.
Najważniejszą jednak kwestią może być pomoc w poszukiwaniu odpowiedniego specjalisty, który zajmuje się leczeniem zaburzeń odżywiania. W pierwszej kolejności warto udać się do psychiatry lub psychologa.
W relacji z osobą, która mierzy się z takimi problemami warto też zastanowić się jakie tematy czy zachowania mogą ją triggerować, czyli wyzwalać lęk i stres związany z zaburzeniem. Często takimi punktami zapalnymi może być poruszanie tematu diety, odchudzania czy wytykania swoich własnych niedoskonałości. Dobrze jest zadbać o codzienny komfort tej osoby i zapytać jakich tematów lub czynności wolałaby nie podejmować wspólnie, gdy przechodzi proces zdrowienia.
Źródła:
- Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. (2015). Kryteria Diagnostyczne z DSM–5. Edra Urban & Partner.
- Eddy, K. T., Tabri, N., Thomas, J. J., Murray, H. B., Keshaviah, A., Hastings, E., … & Franko, D. L. (2017). Recovery from anorexia nervosa and bulimia nervosa at 22-year follow-up. The Journal of clinical psychiatry, 78(2), 17085.
- International Classification of Diseases, Eleventh Revision (ICD-11), World Health Organization (WHO) 2019/2021.
- Parker, L. L., & Harriger, J. A. (2020). Eating disorders and disordered eating behaviors in the LGBT population: a review of the literature. Journal of Eating Disorders, 8, 1-20.
- Wiatrowska, A. (2017). Radzenie sobie ze stresem u osób z zaburzeniami odżywiania. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 30(1), 161.