Cofnięcie się do bezpiecznych czterech ścian mieszkania, gdy usłyszeliśmy ruch sąsiadów na korytarzu, mogło zdarzyć się każdemu z nas. Co jednak, kiedy lęk przed ludźmi powstrzymuje nas przed wychodzeniem z mieszkania regularnie, uniemożliwiając nam zwykłe funkcjonowanie? Czym jest fobia społeczna? Jak leczyć lęk przed kontaktami z ludźmi?
Czym jest fobia społeczna? Charakterystyka
Fobia społeczna to jedno z najczęściej występujących zaburzeń lękowych. Charakterystyczny jest dla niej przede wszystkim opór i lęk występujący w kontekście interakcji społecznych.
Osoba dotknięta tym zaburzeniem przekonana jest o tym, że ciągle podlega ocenie innych. Obawia się odrzucenia. Co ważne, lęk ten ma charakter nieustępliwy [1] oraz daje konkretne fizyczne objawy takie jak nadmierne pocenie się, drżenie ciała czy problemy żołądkowe.
Fobia społeczna – przyczyny
Nie sposób podać jednej, konkretnej przyczyny fobii społecznej.
Z neurobiologicznego punktu widzenia mamy do czynienia z dysfunkcjami w regionach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców społecznych, za regulację emocji oraz kontrolę reakcji lękowych. Chodzi przede wszystkim o trzy obszary [3] [4] [5]:
- Obszary ciemieniowe. Zaangażowane są w przetwarzanie informacji sensorycznych, orientację przestrzenną oraz uwagowe funkcje poznawcze. Ich hiperaktywacja może być związana z nadmiernym skupieniem uwagi na bodźcach i zewnętrznych sygnałach, co może potęgować lęk.
- Układ limbiczny. To zestaw struktur, które odgrywają kluczową rolę w emocjach, pamięci i reakcji na stres. Obejmuje ciało migdałowate (odpowiedzialne za przetwarzanie strachu i emocji), hipokamp (pamięć i uczenie się), oraz korę obręczy przedniej (regulacja emocji i decyzji). Nadmierna aktywność ciała migdałowatego odpowiada za intensywne reakcje lękowe na sytuacje społeczne.
- Obszary czołowe. Przede wszystkim związane z korą przedczołową, która jest odpowiedzialna za planowanie, podejmowanie decyzji, kontrolę impulsów i regulację emocji; zmniejszona łączność między korą przedczołową a innymi regionami może prowadzić do trudności w regulacji lęku i kontroli nad reakcjami emocjonalnymi.
Istotną rolę w rozwoju i utrzymaniu fobii odgrywają także negatywne przekonania o sobie połączone z dysregulacją emocjonalną [6].
Myśli takie jak: “Nie nadaję się”, “Nie akceptują mnie”, “Nie mam szans” towarzyszą osobom cierpiącym na lęk społeczny regularnie. Podobnie ruminacje, czyli rozpamiętywanie scenariuszy z przeszłości i skupianie się na negatywnej ocenie swojego w nich udziału [7].
Fobia społeczna – objawy
Pośród objawów fobii społecznej możemy odnaleźć:
- intensywny lęk przed sytuacjami społecznymi, takimi jak rozmowa z nieznajomymi, wystąpienia publiczne, uczestnictwo w spotkaniach towarzyskich, a nawet jedzenie lub picie w miejscach publicznych,
- unikanie sytuacji społecznych,
- obawa przed oceną, silny lęk przed negatywną oceną, krytyką lub odrzuceniem przez innych, któremu często towarzyszy poczucie wstydu lub upokorzenia,
- nadmierne analizowanie swoich zachowań i wyolbrzymianie potencjalnych konsekwencji społecznych.
Fobia społeczna może dawać także fizyczne objawy:
- szybkie bicie serca,
- nadmierne pocenie się, zwłaszcza w sytuacjach społecznych,
- drżenie rąk lub całego ciała,
- suchość w ustach,
- zawroty głowy lub uczucie omdlenia,
- problemy żołądkowe, nudności, bóle brzucha, biegunka,
- uczucie duszności lub trudności w oddychaniu.
zauważamy u siebie podobne objawy w reakcji na społeczne sytuacje, warto skierować się do gabinetu specjalisty zdrowia psychicznego (psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty), aby uzyskać profesjonalne wsparcie.
Jak leczyć fobię społeczną?
Jeśli towarzyszy nam uporczywy lęk przed ludźmi, pomocna będzie terapia psychologiczna lub psychoterapia w gabinecie specjalisty. Znacząco nasilona fobia społeczna może wymagać również wprowadzenia farmakoterapii.
Spójrz na to: Kąpiele leśne, czyli terapia lasem prosto z Japonii
Terapia fobii społecznej
Szczególnie wspierające mogą okazać się psychoterapię fobii społecznej spod znaku CBT [8], czyli kognitywno-behawioralne. Skupiają się one na demaskowaniu nieświadomych schematów myślowych i wypracowywaniu nowych modeli reagowania na sytuacje.
Jako przykładową interwencję podać można ćwiczenie, w którym osoby z lękiem społecznym celowo popełniają „błędy” w interakcji z osobą, z którą wcześniej miały pozytywne doświadczenia w kontekście relacji społecznych – na przykład pychoterapeutą. Budowanie poczucia więzi społecznej, zwiększa motywację do kolejnych prób angażowania się w interakcje społeczne oraz zmniejsza mechanizmy unikania [8].
Techniki pracy z fobią społeczną mogą być stosowane również w przypadku terapii online.
Jak wesprzeć osobę cierpiąca na lęk przed ludźmi?
Może wydawać się, że wspierające reakcja na czyjś strach czy wycofanie będzie tylko podsycać problem i utrwali wycofanie oraz mechanizmy ucieczkowe. W rzeczywistości jednak takie działanie może otworzyć komuś furtkę wyjścia z błędnego koła pogrążania się w negatywnych emocjach. Kilkoma wspierającymi słowami nie wyciągniemy bliskiej nam osoby z zaburzenia, ale jest szansa, że nasze zachowanie będzie światełkiem w tunelu na drodze do zdrowienia.
Sprawdź też: ASD – czym jest spektrum autyzmu i jak je leczyć?
Ważne jest więc żeby nie bagatelizować problemu i uprawomocniać to, jak czuję się osoba w kryzysie. “Nie będę mówić ci, żebyś po prostu przestał_ się bać. Domyślam się, że to nie takie proste”, „Widzę, że to, przez co przechodzisz, jest naprawdę trudne. To normalne, że czujesz się teraz przytłoczon_.”
Najczęściej w kryzysowym momencie wspierająca będzie już sama obecność bezpiecznego, rozumiejącego towarzysza.
Źródła:
[1] Stark, C., Groves, N. B., & Kofler, M. J. (2023). Is reduced social competence a mechanism linking elevated autism spectrum symptoms with increased risk for social anxiety? British Journal of Clinical Psychology, 62(1), 129–145. https://doi.org/10.1111/bjc.12398
[2] Figueiredo, D. V., Vagos, P., Ganho-Ávila, A., do Céu Salvador, M., Nobre-Lima, L., & Rijo, D. (2023). What explains social anxiety in adolescents with Social Anxiety Disorder and healthy controls? The applicability of the Clark and Wells’ model. Journal of Evidence-Based Psychotherapies, 23(1), 15–36. https://doi.org/10.24193/jebp.2023.1.2
[3] Nutt, D. J. (2001). Neurobiological mechanisms in generalized anxiety disorder. The Journal of Clinical Psychiatry, 62 Suppl 11, 22–27; discussion 28.
[4] Marazziti, D., Abelli, M., Baroni, S., Carpita, B., Ramacciotti, C. E., & Dell’Osso, L. (2015). Neurobiological correlates of social anxiety disorder: An update. CNS Spectrums, 20(2), 100–111. https://doi.org/10.1017/S109285291400008X
[5] Brühl, A. B., Delsignore, A., Komossa, K., & Weidt, S. (2014). Neuroimaging in social anxiety disorder—A meta-analytic review resulting in a new neurofunctional model. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 47, 260–280. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2014.08.003
[6] Mehrizi, S. H. A. A., Amani, O., Feyzabadi, A. M., & Kolae, Z. E. B. (2023). Emotion regulation, negative self-evaluation, and social anxiety symptoms: The mediating role of depressive symptoms. Current Psychology, 42(25), 21541–21551. https://doi.org/10.1007/s12144-022-03225-5
[7] Golde, S., Ludwig, S., Lippoldt, S., Rimpel, J., Schulze, L., Haucke, M., Renneberg, B., & Heinzel, S. (2023). Negative and positive self-beliefs in social anxiety: The strength of believing mediates the affective response. PLoS ONE, 17(3), 1–17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0281387
[8] Nishikawa, Y., Fracalanza, K., Rector, N. A., & Laposa, J. M. (2022). Now I always have to perform well! Effects of CBT for social anxiety disorder on negative interpretations of positive social events. Cognitive Therapy and Research, 46(6), 1126–1136. https://doi.org/10.1007/s10608-022-10322-z
Grafiki:
Obraz autorstwa jcomp na Freepik
Obraz autorstwa freepik
Obraz autorstwa vecstock na Freepik