Zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń psychicznych charakteryzująca się występowaniem lęku jako głównego objawu. Nie we wszystkich tych zaburzeniach lęk ma taką samą formę albo nasilenie, jednak z całą pewnością jest na tyle uciążliwy, że prowadzi do odczuwania klinicznego cierpienia i/lub ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Jedną z grup zaburzeń lękowych są fobie. Czym się charakteryzują, jakie są rodzaje fobii i jak je leczyć? W artykule znajdziesz odpowiedzi.
Fobia – co oznacza ten termin?
Według piątej edycji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-V) fobia to wyraźny lęk dotyczący określonego bodźca – przedmiotu lub sytuacji. Aby ją stwierdzić, bodziec fobiczny praktycznie zawsze musi wywołać niepokój, dlatego pacjent unika tego przedmiotu bądź tej sytuacji. Lęk oraz potrzeba jego unikania są na tyle silne, że osoba odczuwa trudności w funkcjonowaniu w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach. Aby stwierdzić fobię, nasilenie lęku musi być nieadekwatne do faktycznego zagrożenia.
Najlepiej rozpoznane fobie to fobie przed zwierzętami, krwią, wysokością, podróżą samolotem, przebywaniem w zamkniętym pomieszczeniu oraz wyładowaniami atmosferycznymi. Choć lęk zawsze jest ukierunkowany na konkretną rzecz, to pacjenci obawiają się również tego, że w kontakcie z tym, czego się boją, zemdleją czy stracą nad sobą panowanie.
Fobia – jakie może mieć przyczyny?
Parafrazując znane powiedzenie – niejedno imię ma fobia. Przyczyny tego zaburzenia lękowego również są złożone i nie da się wskazać jednego podłoża fobii.
Z pewnością bez względu na to, jakie istnieją fobię, ważnym czynnikiem w ich powstawaniu są czynniki genetyczne. Osoby, których rodzice lub rodzeństwo cierpią na fobie, mogą być bardziej podatne na rozwój tych zaburzeń. Warto jednak pamiętać, że takie biologiczne podłoże nie jest równoznaczne z wystąpieniem zaburzenia. Najbliższe środowisko może mieć także inny niż tylko genetyczny wpływ na rozwój fobii.
W przypadku lęku ważnym czynnikiem jest nauka przez obserwację. Jeśli dziecko widzi, że np. jeden z jego rodziców reaguje silnym lękiem na burzę, pająki czy windy, samo również może zacząć się bać danego bodźca. Taki lęk albo minie wraz z dzieciństwem, albo jeszcze bardziej się umocni. Niektóre zaburzenia lękowe u dorosłych mają swoje silne korzenie w dzieciństwie – szczególnie w przypadku fobii zwierzęcych występuje wczesne rozpoznanie.
Jedną z przyczyn rozwoju fobii są też doświadczenia życiowe, zwłaszcza o charakterze traumatycznym. Jeśli osoba przeżyje coś trudnego, co będzie dla jej układu nerwowego przeciążeniem, wówczas może dojść do pojawienia się lęku przed konkretną sytuacją albo przedmiotem. Na przykład jeśli ktoś był przez dłuższy czas zamknięty w jakimś małym pomieszczeniu bez okien i możliwości wyjścia, może rozwinąć się u niego klaustrofobia, czyli lęk przed przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach.
Jakie są fobie? Typy zaburzeń lękowych
Jeśli chcemy dowiedzieć się, jakie są rodzaje fobii, to możemy trafić na liczne listy, w których będą wymienione dziesiątki fobii, np. akrofobia (lęk wysokości), arachnofobia (lęk przed pająkami) czy emetofobia (lęk przed wymiotowaniem), jednak istnieją przede wszystkim trzy rodzaje:
- agorafobia,
- fobia społeczna,
- fobia swoista (specyficzna).
Agorafobia to lęk przed taką sytuacją lub znalezieniem się w takim miejscu, skąd ucieczka jest niemożliwa/trudna, wydaje się krępująca lub w którym pomoc może być nieosiągalna. Osoby dotknięte tym rodzajem fobii, jak podaje klasyfikacja DSM-V, czują niepokój związany z:
- korzystaniem z publicznych środków transportu,
- przebywaniem na otwartych przestrzeniach lub w zamkniętych pomieszczeniach,
- staniem w kolejce lub przebywaniem w tłumie,
- przebywaniem samemu poza domem.
Szacuje się, że rozpoznanie agorafobii sięga 1-2% populacji i częściej dotyka kobiety. Obserwacje kliniczne oraz badania osób z agorafobią sugerują, że w dużym stopniu jest to zaburzenie o podłożu genetycznym. Agorafobia może rozwinąć się dość szybko, w ciągu kilku tygodni, po serii ataków paniki pojawiających się np. w zatłoczonym tramwaju albo ciasnym pomieszczeniu. Jednak ataki paniki nie muszą się pojawić, by u kogoś wystąpił ten rodzaj fobii.
Fobia społeczna wiąże się z wyraźnym niepokojem przed jedną lub kilkoma sytuacjami społecznymi, w których osoba jest narażona na ocenę innych ludzi. To mogą być sytuacje takie jak wystąpienia publiczne, rozmowa czy jedzenie albo picie w miejscach, w których można być obserwowanym. Pacjent martwi się, że zrobi lub powie coś, co go zawstydzi, co zostanie uznane za obraźliwe albo doprowadzi do tego, że inni go opuszczą. Początek fobii społecznej zwykle przypada na drugą dekadę życia, ale dzieci również mogą na nią cierpieć.
Fobia swoista to lęk przed czymś konkretnym – przedmiotem czy sytuacją. Można obawiać się widoku krwi, psów, pająków, latania samolotem czy burz. Fobia swoista jest jednym z najczęściej zgłaszanych zaburzeń, a pacjenci zazwyczaj mają więcej niż jeden obiekt fobii. Jeśli wiedzą, że będą mierzyć się z sytuacją albo przedmiotem wywołującymi w nich niepokój, odczuwają tzw. lęk antycypacyjny, czyli lęk związany z oczekiwaniem.
Specyficznym rodzajem fobii swoistej jest lęk przed krwią, zastrzykami czy ranami. Specyficznym, ponieważ w tej fobii występuje reakcja wazowagalna, która polega na zwolnieniu akcji serca i spadku ciśnienia, w konsekwencji czego pacjenci mdleją.
Sprawdź też: Zdrowie psychiczne – czym jest i jak o nie dbać?
Fobia i jej objawy
Objawy fobii przede dzielą się na fizjologiczne, behawioralne oraz emocjonalne. Należą do nich:
- przyspieszone bicie serca, przyspieszone tętno, zwiększone ciśnienie (poza reakcją wazawagalną);
- pocenie się;
- duszność;
- drżenie rąk;
- suchość w ustach;
- nudności;
- bóle lub zawrot głowy;
- uderzenia zimna albo gorąca;
- napięcia;
- poczucie utraty kontroli albo poczucie braku bezpieczeństwa;
- unikanie obiektów lub sytuacji, które wywołują lęk;
- problemy z koncentracją,
- uwarunkowane sytuacyjnie (czyli wywołane przez konkretną sytuację) ataki paniki.
Jak leczyć fobię?
Zaburzenia lękowe takie jak fobia swoista czy fobia społeczna często są nieleczone. Wynika to z tego, że osoby ich doświadczające albo uczą żyć się z lękiem i nie powoduje on u nich klinicznego cierpienia, albo też unikają sytuacji, które mogłyby wywoływać niepokój. Jeśli jednak jest to niemożliwe, ponieważ lęk wiąże się chociażby z chodzeniem do pracy czy do szkoły, wówczas warto szukać możliwości leczenia.
Leczeniem pierwszego rzutu w przypadku fobii jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Narzędzia stosowane w tej terapii to:
- psychoedukacja: terapeuta przekazuje pacjentowi wiedzę na temat fobii oraz jej mechanizmów;
- identyfikacja negatywnych myśli automatycznych: fobie mogą być podtrzymywane przez pojawianie się zniekształceń poznawczych, np. w postaci katastrofizacji – zidentyfikowanie ich pozwala zacząć je zmieniać;
- techniki relaksacyjne – psycholog podczas sesji uczy pacjenta, w jaki sposób można się zrelaksować poprzez proste techniki, takie jak liczenie oddechów, medytacja czy wizualizacja;
- ekspozycja – pacjent w kontrolowanych warunkach i bezpiecznym otoczeniu jest eksponowany na sytuacje lub przedmioty, które wzbudzają w nich lęk – ekspozycja ma na celu stopniowo przyzwyczajanie się do bodźca i uczenie się radzenia sobie z lękiem;
- praca nad zachowaniami polegającymi na unikaniu, czyli takimi, które podtrzymują lęk u pacjenta – np. osoba zawsze wybiera schody zamiast windy, nie mogąc się skonfrontować ze swoim lękiem i zobaczyć, że nic jej nie grozi.
W niektórych przypadkach, gdy lęk jest bardzo silny, warto rozważyć konsultację z psychiatrą i farmakoterapię.
Dowiedz się więcej: Kąpiele leśne, czyli terapia lasem prosto z Japonii
Jeśli doskwiera Ci niepokój, z którym sobie nie radzisz i który pogarsza Twoje codzienne funkcjonowanie, pamiętaj, że nie musisz być z tym sam_a. Możesz zgłosić się po pomoc psychologa lub psychoterapeuty. Sprawdź terminy u specjalistek Wszędzie Ważne – pomagamy bez granic!
Źródła:
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. (2015). Kryteria Diagnostyczne z DSM–5. Edra Urban & Partner.
Cierpiałkowska, L. (2007). Psychopatologia. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Światowa Organizacja Zdrowia. (2008). Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. Pobrano z: https://www.csioz.gov.pl/fileadmin/user_upload/Wytyczne/statystyka/icd10tomi_56a8f5a554a18.pdf.
Obraz autorstwa Freepik
Obraz autorstwa cookie_studio na Freepik
Obraz autorstwa krakenimages.com na Freepik