Agorafobia – objawy, przyczyny, leczenie

Agora z języka starogreckiego znaczy “plac” lub “rynek”; fobia to zaś “strach”, “lęk”. Agorafobia dotyka, według szacunków, nawet 1.7% społeczeństwa [1]. To nie tylko lęk przed otwartą przestrzenią, ale również przed przebywaniem w tłumie, przed samodzielnymi wyjściami do miejsc publicznych, przed podróżowaniem komunikacją miejską… Właściwie więc, co to jest agorafobia? Jakie daje objawy? I czy można ją wyleczyć?

Co to jest agorafobia?

Agorafobia należy do kategorii zaburzeń lękowych, to znaczy takich, których głównymi objawami jest silne uczucie lęku i niepokoju. I choć w ramach skrótu myślowego często mówi się o tym, że agorafobia to lęk przed otwartą przestrzenią, w rzeczywistości sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. 

Faktem jest, iż objawy tego zaburzenia pojawiają się, kiedy osoba go doświadczająca przebywa w miejscu publicznym. Ale to wcale nie musi to być otwarta przestrzeń! Zdarza się, że napad lęku pojawia się w sklepie, w autobusie, w teatrze albo w trakcie koncertu. Innymi słowy, wyzwalaczem są miejsca publiczne. Ale to nie one są bezpośrednią przyczyną lęku [1]. 

U podstaw agorafobii leży obawa przed tym, że dana osoba – jeśli coś jej się w takim miejscu przydarzy – nie będzie w stanie uciec lub też nie uzyska niezbędnej pomocy. Sprawy komplikuje fakt, że ktoś, kto doświadcza agorafobii, nieustannie prześladowany jest przez myśl, że coś złego (atak paniki, jakaś fizyczna niedyspozycja…) przydarzy się na pewno [2]. W związku z tym osoby takie starają się unikać publicznych wyjść albo stosują różnego rodzaju strategie zaradcze, jak na przykład wychodzenie wyłącznie w towarzystwie zaufanych osób. 

Dowiedz się więcej: Zespół stresu pourazowego – przyczyny, objawy, leczenie PTSD

Należy również zaznaczyć, że agorafobia nie jest w żadnym wypadku strachem przed otwartą przestrzenią. Choć w potocznym języku pojęcia lęku i strachu są stosowane zamiennie, to w psychologii oznaczają one dwie zupełnie inne emocje. Strach ma realne podstawy (np. strach odczuwany przed agresywnym zwierzęciem), podczas gdy lęk nie ma takich namacalnych podstaw i wywoływany jest raczej przez myśli i scenariusze, które tworzymy w swojej wyobraźni, a które niekoniecznie muszą się wydarzyć. Jak na przykład ten, że zemdlejemy podczas wizyty w galerii handlowej i nikt nam nie pomoże. Albo że podczas koncertu naszego ulubionego zespołu utkniemy pośród tłumu i nigdy już się stamtąd nie wydostaniemy. 

Agorafobia a choroby współwystępujące

Zdarza się, że agorafobia współwystępuje z innymi chorobami czy też zaburzeniami. Ciekawe jest to, że jeszcze do niedawna strach przed otwartą przestrzenią (przypominamy, jest to skrót myślowy!) w kryteriach diagnostycznych DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) nie był nawet osobną diagnozą. Łączono go z zespołem lęku napadowego [3]. Dopiero piąta edycja tego amerykańskiego podręcznika uznała agorafobię za osobną jednostkę chorobową. Równocześnie, kryteria autorstwa WHO – znacznie częściej stosowane w Europie niż DSM – już od dłuższego czasu rozpoznawały agorafobię jako odrębne zaburzenie. 

Sprawdź też: Depresja – czy można ją wyleczyć?

Wracając jednak do tematu współwystępowania, agorafobia może pojawić się obok trudności natury psychologicznej takich jak [1] [4]:

• depresja,
• dystymia,
• zespół lęku napadowego,
• osobowość zależna,
• zaburzenie osobowości z pogranicza (borderline),
• zespół stresu pourazowego (PTSD)
• uzależnienie.

Oczywiście, nie to oznacza, że owe choroby i zaburzenia zawsze muszą występować obok agorafobii. Mowa tu jedynie o pewnym prawdopodobieństwie. 

Agorafobia – charakterystyczne objawy 

Objawy agorafobii koncentrują się głównie wokół lęku i jego fizycznych przejawów. Będziemy mówić tu na przykład o kołataniu serca czy przyspieszonym oddechu. Oczywiście, konkretne konstelacje będą się różnić w zależności od osoby. Najczęściej jednak możemy spotkać się z objawami takimi jak:

• Lęk przed opuszczaniem domu lub przebywaniem w miejscach publicznych.
• Lęk przed samodzielnym podróżowaniem, korzystaniem z transportu publicznego lub jazdą samochodem.
• Unikanie miejsc, w których jest dużo ludzi, takich jak sklepy, place publiczne czy kina.
• Silne obawy związane z sytuacjami, w których trudno uzyskać pomoc lub opuścić miejsce, np. tłok w windzie, stanie w korku drogowym.
• Fizyczne objawy lęku, takie jak przyspieszone bicie serca, duszność, zawroty głowy, drżenie, uczucie duszenia się, bóle brzucha czy nudności.
• Unikanie sytuacji, które mogłyby prowadzić do wystąpienia ataku paniki.
• Unikanie określonych miejsc lub sytuacji, wycofanie z życia publicznego. 

Jeśli podejrzewasz, że ty lub ktoś z twoich bliskich zmaga z problemem agorafobii, ważnym jest skonsultowanie się z lekarzem lub specjalistą zdrowia psychicznego w celu otrzymania diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Z czego może wynikać lęk przed otwartą przestrzenią?

Wskazanie konkretnych przyczyn stojących za agorafobią czy też – mówiąc szerzej – zaburzeniami lękowymi, nie jest łatwe. Najczęściej wynikają one z niefortunnego zestawu indywidualnych predyspozycji  i doświadczeń, które w ciągu życia stały się udziałem danej osoby. 

Jednak z badań prowadzonych nad etiologią lęku przed przestrzenią można dojść do wniosku, że agorafobia może mieć następujące przyczyny [1]:

• dorastanie z nadopiekuńczym rodzicem,
• występowanie w dzieciństwie koszmarów i lęków,
• doświadczenie straty i/lub żałoby na wczesnym etapie życia,
• nieszczęśliwe i/lub traumatyczne dzieciństwo,
• występowanie osobowości zależnej lub obsesyjno-kompulsywnej, 
• wysoki poziom neurotyzmu,
• czynniki genetyczne i fizjologiczne (np. zwiększona aktywność układu współczulnego, nieprawidłowości w funkcjonowaniu neurotransmiterów itp.).

Ogólnie rzecz ujmując, czynniki te można przydzielić do trzech kategorii: 

1. temperamentu jednostki, 
2. środowiska, w którym osoba dorastała i przebywa, 
3. zestawu genów. 

Należy pamiętać, że agorafobia najczęściej jest wynikiem skomplikowanej interakcji wielu różnych czynników i rzadko kiedy można ustalić jednoznaczną jej przyczynę.

Jak diagnozować strach przed przestrzenią?

Bez względu na to, czy agorafobia objawia się jako lęk przed dużą przestrzenią, czy raczej uniemożliwia podróżowanie komunikacją miejską i odwiedzanie galerii handlowych, niewątpliwie potrafi znacząco utrudnić życie. W najgorszym przypadku – sprawia, że osoba, która cierpi na to zaburzenie, zamyka się w czterech ścianach domu i traci fizyczny kontakt ze światem zewnętrznym. 

Aby otrzymać diagnozę tego zaburzenia, konieczna jest konsultacja z psychologiem diagnostą lub psychiatrą. W trakcie spotkania czy też serii spotkań, specjalista przeprowadzi wywiad i ewentualnie zleci wykonanie dodatkowych testów diagnostycznych. To ważne, by odróżnić agorafobię od innych przypadłości, na przykład lęku separacyjnego, zespołu lęku napadowego, zespołu stresu pourazowego czy depresji, jako że część objawów tych zaburzeń pokrywa się [1]. 

O agorafobii mówimy wtedy, kiedy symptomy takie jak nieproporcjonalny lęk przed publicznymi wyjściami prowadzi do unikania ich występują przez okres co najmniej 6 miesięcy i znacząco upośledzają funkcjonowanie danej osoby w obszarach takich jak życie prywatne, zawodowe czy społeczne [1] [2]. 

Agorafobia a fobia społeczna

Myśląc o agorafobii, można zadać sobie pytanie odnośnie tego, czym różni się ona od lęków społecznych. Prawda jest taka, że są to dwa zupełnie odmienne zaburzenia. 

Fobia społeczna wiąże się z obawą o to, jak zostaniemy ocenieni przez osoby w naszym otoczeniu, co odsuwa nas od wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi. W przypadku agorafobii, postaci ludzkie nie odgrywają większej roli w lękowym scenariuszu. Lęk dotyczy wyłącznie tego, że kiedy będziemy w miejscu publicznym przydarzy się nam coś złego i nie sposób będzie temu zapobiec ani sobie z tym poradzić.

Na czym polega leczenie agorafobii?

Leczenie zaburzenia takiego, jak agorafobia, to – najczęściej – psychoterapia oraz terapia farmakologiczna. Procedury są w tym wypadku bardzo podobne jak te stosowane przy leczeniu zespołu lęku napadowego. 

Pierwszym, ważnym krokiem jest dokonanie oceny tego, w jakim stopniu objawy agorafobii utrudniają życie osobie, która jej doświadcza. Jeśli nasilenie objawów jest małe lub umiarkowane, pomocne może być wprowadzenie tylko jednego rodzaju interwencji – psychoterapii lub farmakoterapii. W przypadku dużego nasilenia objawów, najpewniej konieczne będzie wsparcie terapii lekami. 

Terapia agorafobii często odbywa się w nurcie poznawczo-behawioralnym (CBT). Zdarza się, że klient kierowany jest do grupy terapeutycznej [5]. Pozytywne efekty terapii są widoczne także w przypadku, kiedy odbywa się ona online [6].

Leki, które wprowadza się u osób cierpiących na agorafobię to najczęściej leki SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny), SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny) oraz TLPD (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne). Doraźnie mogą również zostać zastosowane przeciwlękowe benzodiazepiny [1].

O tym, jakie metody będą w danym przypadku najskuteczniejsze, decyduje specjalista zdrowia psychicznego odpowiedzialny za leczenie. 

Jak samemu pokonać agorafobię? Domowe sposoby

Agorafobia to zaburzenie, które może mieć bardzo niekorzystny wpływ na życie osoby, która go doświadcza. Dlatego to kluczowe, by skierować się po specjalistyczną pomoc w momencie, w którym zauważamy u siebie niepokojące objawy. 

Równocześnie, dobrym pomysłem może być wprowadzenie do naszej codzienności kilku metod, które mogą być świetnym wsparciem dla procesu leczenia zaburzenia, jakim jest agorafobia. „Leczenie domowe” to na przykład:

• Techniki relaksacyjne. Głębokie oddychanie, medytacja, joga czy progresywna relaksacja mięśni, mogą pomóc w zmniejszeniu napięcia i lęku, które często towarzyszą agorafobii. 
• Zmiany w stylu życia. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, odpowiedni sen i unikanie substancji mogących zaostrzać lęki (takich jak alkohol czy kofeina) mogą przyczynić się do ogólnego zmniejszenia lęku i poprawy samopoczucia.
• Psychoedukacja: Książki, kursy online, podcasty… Dowiadywanie się więcej na temat agorafobii może przynieść większe zrozumienie oraz przynieść pomysły na to, jak lepiej radzić sobie z trudnościami. 
• Prowadzenie dziennika lęków. Pisanie dziennika, w którym notuje się sytuacje lub myśli wywołujące lęk, a także reakcje na nie, może pomóc w zrozumieniu własnych wzorców myślenia i reakcji. Może to pomóc w identyfikacji czynników wyzwalających lęk oraz monitorowaniu postępów w leczeniu.
• Stopniowe ekspozycja. Osoby z agorafobią mogą rozpocząć od stopniowego eksponowania się na sytuacje lub miejsca wywołujące lęk w bezpiecznym dla siebie otoczeniu. Na przykład, jeśli dana osoba boi się opuszczać dom, może zacząć od wyjścia na krótki spacer wokół domu, a następnie stopniowo wydłużać dystans w miarę nabierania pewności siebie. Podobne techniki najlepiej stosować przy wsparciu psychologa czy też terapeuty. 

Jak wyjść z agorafobii? Przede wszystkim warto skierować swoje kroki do gabinetu specjalisty zdrowia psychicznego. Nieleczona agorafobia ustępuje samoistnie w zaledwie 10% przypadków [1], a osoby na nią cierpiące z czasem stają się więźniami we własnym domu, zależnymi od wsparcia innych w zadaniach tak podstawowych jak zrobienie zakupów czy załatwienie spraw urzędowych. 

Dla odmiany, w przypadku zastosowania terapii behawioralno-kognitywnej, poprawa stanu zdrowia następuje nawet u 72% osób [7]!  Oznacza to, że istnieje realna nadzieja na poradzenie sobie z trudnościami, jakie niesie ze sobą lęk przed przestrzenią. Wystarczy tylko sięgnąć po pomoc.

 

BIBLIOGRAFIA

[1] Balaram, K., & Marwaha, R. (2024). Agoraphobia. W StatPearls. StatPearls Publishing. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554387/

[2] World Health Organization. (2019). International statistical classification of diseases and related health problems (11th ed.). https://icd.who.int/

[3] Roest, A. M., de Vries, Y. A., Lim, C. C. W., Wittchen, H., Stein, D. J., Adamowski, T., Al‐Hamzawi, A., Bromet, E. J., Viana, M. C., de Girolamo, G., Demyttenaere, K., Florescu, S., Gureje, O., Haro, J. M., Hu, C., Karam, E. G., Caldas‐de‐Almeida, J. M., Kawakami, N., Lépine, J. P., … de Jonge, P. (2019). A comparison of DSM‐5 and DSM‐IV agoraphobia in the World Mental Health Surveys: Depression and Anxiety. Depression and Anxiety, 36(6), 499–510. https://doi.org/10.1002/da.22885

[4] Arfaie, A., Shafiee-Kandjani, A. R., Arfaie, A., Safikhanlou, S., DadashzadehA, H., & Tarvirdizade, K. (2018). Personality Traits in Patients with Panic Disorder According to the Presence of Agoraphobia: Iranian Journal of Psychiatry & Behavioral Sciences / Progress in Psychiatry & Behavioral Sciences. Iranian Journal of Psychiatry & Behavioral Sciences / Progress in Psychiatry & Behavioral Sciences, 1–5. https://doi.org/10.5812/ijpbs.61834

[5] Perreault, M., Julien, D., White, N. D., Bélanger, C., Marchand, A., Katerelos, T., & Milton, D. (2014). Treatment modality preferences and adherence to group treatment for panic disorder with agoraphobia: Psychiatric Quarterly. Psychiatric Quarterly, 85(2), 121–132. https://doi.org/10.1007/s11126-013-9275-1

[6] Stech, E. P., Lim, J., Upton, E. L., & Newby, J. M. (2020). Internet-delivered cognitive behavioral therapy for panic disorder with or without agoraphobia: A systematic review and meta-analysis: Cognitive behaviour therapy. Cognitive behaviour therapy, 49(4), 270–293. https://doi.org/10.1080/16506073.2019.1628808

[7] Siev, J., & Chambless, D. L. (2007). Specificity of Treatment Effects: Cognitive Therapy and Relaxation for Generalized Anxiety and Panic Disorders: Journal of Consulting and Clinical Psychology. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 75(4), 513–522.

Grafiki:

Obraz autorstwa freepik
Obraz autorstwa nikitabuida na Freepik
Obraz autorstwa wayhomestudio na Freepik